MKBA staat voor maatschappelijke kosten en baten analyse. Deze methode toont het maatschappelijke rendement van investeringen. Alle kosten en baten worden zoveel mogelijk in euro’s omgezet. MKBA’s kunnen achteraf worden ingezet om het rendement van bepaalde interventies te onderzoeken of vóóraf als hulpmiddel om de investeringsbeslissingen te ondersteunen. De toerekening van kosten en baten naar meerdere stakeholders laat vaak zien dat de partijen die investeren (kosten), lang niet altijd de partijen zijn met de hoogste baten.
MKBA’s in de corporatiesector
Binnen de corporatiesector worden al jaren vragen gesteld bij de effectiviteit en legitimiteit van investeringen. De MKBA is één van de instrumenten die op dat terrein meer helderheid kan geven. Dit was één van de redenen om in 2011 10voorMKBA op te starten. Dit initiatief behelsde een groep van corporaties (en onderzoeksbureau RIGO) die jaarlijks verschillende MKBA’s uitvoerden om op die manier gezamenlijk meer kennis op te doen over de maatschappelijke waarde van corporatieactiviteiten. Het initiatief draagt inmiddels de naam Kopgroep MKBA en is onderdeel van Wat Werkt in de Wijk, een initiatief onder de hoede van Platform 31. Binnen het initiatief is bijvoorbeeld gekeken naar thema’s als maatschappelijk vastgoed, duurzaamheid en effecten van verkoop op leefbaarheid.
Maatschappelijk rendement van een investering
De MKBA kan zoals gezegd helpen bij het legitimeren van de investering. De hoofdvraag die een MKBA beantwoordt is of de baten voor de maatschappij opwegen tegen de kosten die gepaard gaan met de investering. Oftewel: heeft een investering een negatief of een positief maatschappelijk rendement? Belangrijk hierbij is het feit dat gekeken wordt naar de gehele maatschappij. Alle effecten die onze welvaart en ons welzijn beïnvloeden worden meegenomen: zowel kosten als baten, zowel geprijsde als niet-geprijsde effecten, zowel effecten van nu als effecten in de toekomst.
De kracht van de MKBA is het inzichtelijk maken van alle voor- en nadelen van een interventie. Daarmee kunnen verschillende soorten interventies, sociaal en fysiek, onderling vergeleken worden. De MKBA kan worden gebruikt voor het optimaliseren van de investering door meer accent te leggen op de effecten die maatschappelijk gezien de grootste waarde hebben. Ook wordt inzicht gegeven in bij wie de voor- en bij wie de nadelen terecht komen. Wie plukt de vruchten en wie draagt de kosten van de investering?
Oorsprong
In Nederland vindt het gebruik van de MKBA zijn oorsprong in de infrastructurele sector. Eind jaren negentig vonden meerdere grote projecten plaats (o.a. de Betuweroute en HSL) waarbij de vraag rees wat deze projecten ons land nou eigenlijk opleverden. Om bij de besluiten over dit soort projecten rekening te kunnen houden met hun waarde voor de maatschappij als geheel is de MKBA bij uitstek geschikt. Om de MKBA’s in de praktijk enigszins uniform te maken werd een leidraad opgesteld (de zogenaamde OEI-leidraad: Overzicht Effecten Infrastructuur).
Inmiddels is de MKBA uitgegroeid tot een instrument dat niet alleen gebruikt wordt in de infrastructurele sector. Omdat de oorspronkelijk opgestelde leidraad hoofdzakelijk gericht was op infrastructurele projecten ontstond hierdoor ook behoefte aan een meer algemene leidraad. In deze brede variant, opgesteld door Centraal Plan Bureau (CPB) en het Planbureau voor de Leefomgeving (Romijn & Renes, 2013), ligt het accent op de toepasbaarheid in een breed veld van beleidsterreinen.
In de kracht van de MKBA zit ook zijn complexiteit: hoe kunnen we effecten meten, wat is de relatie tussen het effect en de interventie en hoe kunnen we de invloed van andere ontwikkelingen daarvan onderscheiden? Wat is de maatschappelijke waarde van een ruimtelijke kwaliteit, leefbaarheid, gezondheid, kwaliteit van leven en is dat niet verschillend voor elk mens? In de afgelopen jaren zijn steeds meer methoden ontwikkeld die een antwoord geven op deze en andere vragen. Het gebruik van de verandertheorie, de leefbaarometer en woningprijzen heeft het mogelijk gemaakt om een aantal voor de corporatie relevante onderwerpen beter in beeld te krijgen.
Acht stappen
Bij het opstellen van een MKBA wordt een achttal vaste stappen doorlopen. Het begint met de analyse van het probleem. Het idee hierbij is om de doelstelling van de aanpak / het project in kaart te brengen. Deze doelstellingen worden verwerkt in een ‘projectalternatief’ (waarin het hoe en wat van de aanpak wordt uitgewerkt) en een zogenaamd ‘nul-alternatief’, waarin de wereld wordt beschreven in het geval de aanpak niet wordt uitgevoerd. Het uiteindelijke doel is om het projectalternatief af te zetten tegen het nul-alternatief. Belangrijk bij het definiëren van het nul-alternatief is dat rekening wordt gehouden met de autonome ontwikkeling; de wereld staat niet stil en om het maatschappelijke effect van de maatregel / het project zuiver te beschouwen moet deze veranderende wereld tot uiting komen in het nul-alternatief. Figuur 1 vat de 8 stappen in de MKBA schematisch samen.
De bovenstaande beschrijving is een beknopte beschrijving van de MKBA. Een goed leesbare volledige verhandeling over het gebruik van de MKBA in de Nederlandse praktijk is te vinden in het CPB/PBL-rapport “Algemene leidraad voor maatschappelijke kosten-batenanalyse” (Romijn & Renes, 2013).
Deze bundel toont de verscheidenheid aan MKBA’s die in de afgelopen jaren in de corporatiesector is uitgevoerd. Het geeft inzicht in de mogelijkheden van een MKBA. De corporaties vertellen zelf wat de MKBA de organisatie zelf heeft opgeleverd. De MKBA’s in deze reader zijn door verschillende onderzoeksbureaus uitgevoerd, te weten RIGO, Atlas voor Gemeenten, Twijnstra Gudde en LPBL.
1. Romijn en Renes (2013), Algemene leidraad voor maatschappelijke kosten-batenanalyse