Huisvesting bijzondere doelgroepen in sociale huurwoningen loont
Woningcorporatie WonenBreburg heeft door organisatieadviesbureau Twynstra Gudde laten onderzoeken wat de kosten en baten van het project ‘Woningcontingent’ zijn. Via dit project stellen Tilburgse woningcorporaties woningen beschikbaar aan mensen die zijn uitbehandeld in een psychiatrische kliniek of uit de gevangenis komen. Uit dit onderzoek blijkt dat de baten vele malen hoger zijn dat de kosten. Met recht kan gesproken worden van ‘laaghangend fruit’.
Opvangorganisaties zoals het Leger des Heils trokken begin 2015 aan de bel over het toenemende aantal verwarde, soms zeer agressieve mensen die op straat terechtkomen. Dit wordt veroorzaakt door het schrappen van bedden in psychiatrische ziekenhuizen. Daar moet extra psychiatrische hulp aan huis tegenover staan, maar die is er nog onvoldoende. Bijkomend probleem is dat er onvoldoende betaalbare woningen beschikbaar zijn voor mensen die uit een gevangenis komen of zijn uitbehandeld in een psychiatrische kliniek. Al enkele jaren stellen woningcorporaties in Tilburg sociale huurwoningen ter beschikking aan deze mensen. Hiermee wordt hen de mogelijkheid geboden om de stap naar zelfstandig wonen te maken.
Begeleiding naar zelfstandig wonen
Via Woning in Zicht (WiZ) bieden de Tilburgse woningcorporaties TBV Wonen, Tiwos, WonenBreburg en ’t Heem hun woningen te huur aan. Samen beheren ze ongeveer 30.000 huurwoningen in Tilburg, Berkel-Enschot en Udenhout. Diverse zorginstellingen en instellingen voor maatschappelijke opvang hebben met WiZ afspraken gemaakt om cliënten die (tijdelijk) in de opvang verblijven en op het punt staan om terug te keren naar de maatschappij, met voorrang te huisvesten. Denk daarbij aan (tiener)moeders, probleemjongeren, ex-gedetineerden, (ex)verslaafden en daklozen etc. Cliënten die geen eigen woonruimte hebben en niet langer intramuraal hoeven te verblijven, kunnen op deze manier uitstromen.
De corporaties sluiten met de cliënt/huurder een tijdelijke huurovereenkomst af waaraan een woonbegeleidingsovereenkomst is gekoppeld. De begeleiding heeft als doel de overgang van een (beschermd) verblijf naar volledig zelfstandig wonen geleidelijk te laten verlopen. De begeleiding wordt vanuit de zorg- en maatschappelijke instellingen uitgevoerd.
De veronderstelling is dat de maatschappij en cliënten profijt hebben van de inzet van het project Woningcontingent. Overlast neemt af, andere opvang en zorgpartijen worden ontlast, de gemeente wordt kosten bespaard, en voor de mensen in kwestie levert het zelfstandigheid op. Het mede mogelijk maken dat mensen zelfstandig kunnen (blijven) wonen met (tijdelijke) begeleiding kost echter ook wat, onder andere inzet van medewerkers. Daarnaast worden de woningen aan het reguliere aanbodmodel onttrokken.
Maatschappelijke kosten en baten analyse
De MKBA geeft een integraal beeld van alle welvaarts- en welzijnseffecten die als gevolg van het project optreden, verdeeld over de verschillende stakeholders. Om deze effecten te berekenen, worden de effecten afgezet tegen een (theoretische) situatie waarin het project niet zou worden uitgevoerd (het nulalternatief). Twynstra Gudde voerde het onderzoek eind 2013 uit in opdracht van WonenBreburg, voor de projectperiode 2010 t/m 2022. Er is dus gekeken naar wat er in het recente verleden is gebeurd, maar ook de verwachtingen voor de komende 10 jaar zijn meegenomen. Bij het onderzoek waren WiZ en de zorginstellingen Kompaan en de Bocht, Traverse en het Veiligheidshuis betrokken. Ook zijn de corporaties Tiwos en TBV Wonen geïnterviewd. In het onderzoek is gekeken naar de effecten die betrekking hebben op de woningen die door WonenBreburg worden ingezet.
Uitzonderlijk hoog maatschappelijk rendement
Het aandeel van WonenBreburg in het project Woningcontingent leidt tot een positief saldo van € 16,6 miljoen met een baten/kostenverhouding van 5,8. Dit betekent dat iedere geïnvesteerde euro maatschappelijk gezien bijna 6 euro oplevert. Dit is een bijzonder positieve uitkomst die maar zelden in de praktijk van MKBA’s wordt aangetoond. Daarom is zeer kritisch gekeken naar de uitkomsten en aannames en zijn deze ook nog eens getoetst met de betrokken zorginstellingen. Uit die analyse is gebleken dat op onderdelen de baten eerder aan de lage kant zijn ingeschat dan aan de hoge.
De grootste kostenpost van het project Woningcontingent is voor rekening van de zorginstellingen, voor de begeleiding van de cliënten in de woningen. WonenBreburg en WiZ hebben te maken met arbeidskosten.
Aan de batenkant zijn de effecten voor de reguliere huurders en de cliënten nauw met elkaar verbonden. Door de toewijzing van de woningen aan deze specifieke doelgroep, moeten reguliere huurders langer op een woning wachten. Dit levert (toekomstige) huurders een negatieve baat op. Om die te becijferen kijkt Twynstra Gudde naar het ‘consumentensurplus’ van de woningen. Het positieve effect voor alle cliënten gedurende het gehele project is becijferd met de maatstaf ‘Quality of Adjusted Life Years’. Daarnaast zijn er baten voor de zorginstellingen, namelijk vermeden kosten als gevolg van verkorte intramurale opvang. De laatste baat zijn de vermeden kosten op het gebied van zorg en veiligheid. Indien er geen contingentwoningen zouden zijn, zou dit voor (een deel van) de cliënten betekenen dat ze letterlijk op straat komen te staan. In dat geval is de kans op bijvoorbeeld recidive of maatschappelijke overlast groter.
Carin Turi (WonenBreburg) over de MKBA Woningcontingent
“WonenBreburg had al vaker MKBA’s gedaan, naar meer technische onderwerpen. De vraag kwam op of een MKBA ook werkt bij een ‘zachter’ thema”, vertelt Carin Turi, Consulent Wonen Welzijn Zorg bij WonenBreburg. “Toen heb ik de contingentwoningen voorgesteld. In het kader van het scheiden van wonen en zorg was het interessant om te weten wat deze voorrangsregeling voor begeleid wonen voor cliënten uit de opvang kost en oplevert.”
Carin zegt over de MKBA methode: “Een MKBA gaat uit van veronderstellingen. Die veronderstellingen zijn gebaseerd op landelijk onderzoek, maar het blijven aannames. Ik vind het soms best lastig om uit te leggen hoeveel bijvoorbeeld bepaalde gevoelens waard zijn, en wat het kost als iemand op straat komt te staan.”
De MKBA liet zien dat de toegevoegde waarde van contingentwoningen groot is. Carin: “Een intramurale voorziening kost enorm veel geld per dag. Wonen met ambulante begeleiding in een corporatiewoning is veel goedkoper. Daarmee leveren we als corporatie een mooie maatschappelijke bijdrage. We besparen andere partijen geld, gemeenten en zorgpartijen met name. De gemeente weet dat ook wel, maar met een MKBA wordt het inzichtelijk”
Bij WonenBreburg steeg de vraag naar woningen voor mensen met behoefte aan woonbegeleiding begin 2015 nog niet. Carin: “Dit jaar is het transitiejaar van de AWBZ naar de WMO. Partijen zijn nog erg afwachtend. Gaandeweg 2015 zal blijken of de gemaakte afspraken over woonbegeleiding haalbaar blijven. In 2016 verwacht ik echt grote veranderingen.”
Contingent woningen maatschappelijk goed te verantwoorden
Het project Woningcontingent is maatschappelijk zeer renderend. Er is sprake van een MKBA met een positieve baten/kostenratio van 5,8. De uitkomst van de MKBA lijkt ondanks onzekerheden robuust. Door de gezamenlijke aanpak van de corporatie, WiZ en zorginstellingen zijn met betrekkelijk weinig kosten, veel maatschappelijke kosten bespaard. Een aandachtspunt is wel dat voor de reguliere huurders in de Tilburgse regio sprake is van een flink negatieve baat in de vorm van extra wachttijd voor een woning. Gemiddeld is die extra wachttijd voor de jaarlijks 2.000 mutaties in de Tilburgse regio 2,2 maanden. De grote maatschappelijke baten vormen echter een sterk argument ter verantwoording van het project naar bijvoorbeeld reguliere huurders.
Als gevolg van ontwikkelingen op het gebied van scheiden van wonen en zorg, de transitie van AWBZ naar WMO en bezuinigingen voor zorg en opvang, zal de behoefte aan contingentwoningen naar verwachting toenemen. Deze beleidswijzigingen en bezuinigingen hebben gevolgen voor de corporaties. Er zal vaker worden gevraagd om met voorrang huisvesting te bieden aan deze groep. Uit dit onderzoek blijkt dat deze keuze maatschappelijk gezien zeer renderend en daarmee legitiem is.
Maatschappelijk rendement contingent woningen
Uit het MKBA-onderzoek blijkt dat contingent woningen maatschappelijk uitzonderlijk goed renderen. Daarbij dient op twee zaken te worden gelet:
- Door een goede samenwerking van corporatie, woonruimteverdeelsysteem en zorginstellingen kunnen met betrekkelijk weinig kosten, veel maatschappelijke kosten worden bespaard;
- Toewijzing van sociale huurwoningen aan bijzondere doelgroepen betekent extra wachttijd voor reguliere huurders. De communicatie over de grote maatschappelijke baten van contingentwoningen verdient daarom de nodige aandacht;
- De baten in deze analyse zijn op onderdelen eerder aan de lage kant ingeschat. Een hoger maatschappelijk rendement is waarschijnlijk mogelijk.
Door bezuinigingen voor zorg en opvang zal de behoefte aan contingentwoningen naar verwachting toenemen.