In 2012 startte woningcorporatie Eigen Haard met het gestructureerd aanbieden van verschillende niveaus van zelfbeheer. Nu, drie jaar later, blijkt de angst van de corporatie dat bewoners beheertaken op den duur laten versloffen, ongegrond.

Door Silvester de Ruig

Tegen het decor van de voortdurende economische crisis sprak Koning Willem Alexander in 2013 in zijn eerste troonrede: ‘De klassieke verzorgingsstaat verandert langzaam maar zeker in een participatiemaatschappij. Wanneer mensen zelf vorm geven aan hun toekomst, voegen zij niet alleen waarde toe aan hun eigen leven, maar ook aan de samenleving als geheel.’

Datzelfde jaar werd ‘participatiemaatschappij’ door het Genootschap Onze Taal uitgeroepen tot woord van het jaar. Nu het einde van de klassieke verzorgingsstaat een feit is, betekent dat ook voor woningcorporaties een tijd van herijking. De patriarchale rol die ze de laatste decennia in de verzorgingsstaat in hebben genomen – alle taken op het gebied van woongenot werden geregeld door de corporatie – wordt langzaam teruggedraaid. Bewoners krijgen de mogelijkheid om steeds meer taken zelf op zich te nemen.

Eigen Haard, met een voorraad van 55.000 woningen één van de vijf grootste woningcorporaties van Nederland, is één van de voortrekkers in dit proces. Al in 2012 begonnen zij – zij het nog voornamelijk reactief – onder de noemer ‘Samen Schoon’ met het gestructureerd aanbieden van verschillende niveaus van zelfbeheer. Het zelf organiseren van een schoon portiek staat hierin centraal. Bewoners kunnen kiezen uit vier niveaus van zelfbeheer:

1. Zelf toezicht	Toezicht houden op schoonmaak en klachten afhandelen
2. Zelf inkoop	Als ‘zelf toezicht’ + aanbesteden externe schoonmaak + zo nodig extra budget bij bewoners organiseren.
3. Zelf beheer	Als ‘zelf inkoop’ + financiële administratie
4. Zelf boenen	Met elkaar afspraken maken over de schoonmaak en dit zelf uitvoeren

Elmy Everaert, adviseur Woonbeleid bij Eigen Haard, vertelt dat er intussen zeventig complexen zijn die gebruik maken van Samen Schoon. Maar de ambitie ligt veel hoger. ‘Komend jaar wordt vol ingezet op Samen Schoon. We gaan het veel actiever aanbieden dan voorheen. Al onze medewerkers Woonservice zijn op de hoogte van het product en leggen dit bij een overleg aan bewonerscommissies voor.’In een artikel in Nieuw Amsterdam (Stad in transitie, lente 2014) zegt Gert Dijkstra, destijds Manager Woonservice bij Eigen Haard : ‘De angst van de corporatie dat de bewoners de boel zouden laten versloffen, blijkt ongegrond te zijn. Bewoners zijn eerder blij nu zelf invloed te hebben – en meer dan een eventueel klein financieel voordeel in de servicekosten, gaat het hen om een betere kwaliteit van wonen. Voor Eigen Haard betekent het verleggen van de verantwoordelijkheid: tevreden klanten, schone gebouwen en meer efficiëntie – de overheadkosten voor Eigen Haard zijn gedaald.’

Op de vraag voor welke vorm van zelfbeheer nu het meest wordt gekozen, zegt ze: ‘Over het algemeen kiezen bewoners ervoor het toezicht en/of de inkoop van de schoonmaak zelf op zich te nemen. Vaak in combinatie met een stukje eigen budget; bewoners zijn niet te beroerd om ook zelf de handen uit de mouwen te steken. De financiële administratie laten ze liever aan Eigen Haard over.’

Wil Goossen woont sinds de oplevering in 2007 in ‘flat B’ in het Hof van Osdorp aan de Pieter Calandlaan te Amsterdam. Het is een multiculturele flat met tweeënnegentig 3-,4- en 5-kamerappartementen, verdeeld over zeven woonlagen. Eind 2008 signaleerde ze al dat het niet goed ging met de hygiëne in en om de flat en gaf dit aan bij Eigen Haard. ‘In de eerste jaren veranderde er ondanks regelmatige klachten weinig. Ja, het schoonmaakbedrijf werd keer op keer op de vingers getikt, maar dat hielp niks. Wel kwam er in de loop der tijd meer ruimte voor overleg, mede door een nieuw contactpersoon bij Eigen Haard. In 2013 droeg Eigen Haard de mogelijkheid tot zelfbeheer aan. Die kans hebben we met de bewonerscommissie gegrepen. Uiteindelijk is in oktober 2013 het convenant Samen Schoon getekend.’ ‘Flat B’ koos voor niveau 2: de bewoners kiezen zelf hun schoonmaakbedrijf en houden toezicht op de werkzaamheden.

‘Chef Schoon’

Wil is ‘Chef Schoon’. ‘Onze bewonerscommissie bestaat uit zes personen: drie autochtone vrouwen, een Marokkaanse vrouw en twee Marokkaanse mannen. We hebben zelf ons schoonmaakbedrijf ingekocht. Van Eigen Haard kregen we het budget door; op basis daarvan hebben we diverse schoonmaakbedrijven benaderd. Prijs én ervaring gaven de doorslag; ons schoonmaakbedrijf ‘kent’ het Hof van Osdorp. We onderhouden zelf contact, schakelen het bedrijf in waar nodig, houden toezicht en bespreken klachten direct met de directeur van het schoonmaakbedrijf. Daarnaast ontvangen we van Eigen Haard jaarlijks een eigen budget van 682 euro. Daarvan hebben we onder andere een hogedrukspuit en een bladblazer gekocht.Maar ook koop ik hier schoonmaakmiddelen of latex handschoenen van; als er tussendoor iets vies is, pakken we dat vaak zelf op.’

Wil voelt zich duidelijk sterk betrokken bij haar flat. Na een brand vorig jaar heeft ze in samenspraak met de bewonerscommissie bijvoorbeeld besloten dit jaar een week voor Oud en Nieuw preventief alle rubbermatten uit de hallen weg te halen en op te bergen.

Frank van Delft woont aan de Louis Bouwmeesterstraat in Slotervaart. Begin 2014 stelde hij aan Eigen Haard voor om ‘de kale vlakte’ voor zijn portiekflat zelf aan te pakken: ‘De hovenier deed er weinig aan.’ Eigen Haard was meteen enthousiast en stelde hem een budget van 600 euro beschikbaar. Samen met zijn buurman legde Frank in april 2014 de tuin aan:‘Ik wist weinig van tuinieren, maar met Google kom je een eind.’

Samen Groen wordt sinds 2014 aangeboden. De productkaart voor deze vorm wordt  momenteel gemaakt en zal vijf niveaus van zelfbeheer bevatten:

1. Zelf toezicht	Toezicht houden op hovenier en klachten afhandelen
2. Zelf inkoop	Als ‘zelf toezicht’ + aanbesteden externe hovenier + kiezen onderhoudsprogramma en bestemming tuin + draagvlak creëren buren, eventueel met hulp van Eigen Haard.
3. Zelf beheer	Als ‘zelf inkoop’ + financiële administratie (innen servicekosten en contractbeheer) N.b. bewoners verenigen zich in een rechtspersoon of openen minimaal een en/of rekening.
4. Samen tuinieren	Bewoners en hovenier onderhouden samen het groen. Combinatie met niveau 1 t/m 3 mogelijk.
5. Zelf tuinieren	Bewoners zijn volledig verantwoordelijk voor het onderhoud en beheer van het groen. Eventuele servicekosten komen volledig ten goede aan tuinonderhoud. Combinatie met niveau 3 mogelijk.

Volgens Frank is het allemaal niet zoveel werk als je het bijhoudt. ‘Zeker nu niet; de tuin is winterklaar. En in de lente is het ook fijn om de kop leeg te maken en lekker een paar uurtjes in de tuin te werken. Ik ben ook blij dat we nu een contract met Eigen Haard hebben; we zijn zelfs verzekerd tijdens onze werkzaamheden.’

Frank koos avant la lettre voor niveau 5. In een kasboekje houdt hij bij waaraan hij zijn budget uitgeeft; niet omdat Eigen Haard dat verlangt, maar omdat hij dat niet meer dan normaal vindt. Zijn buurman kende hij voor de start van het project niet. ‘Sowieso kende ik mijn buren amper, maar tijdens het aanleggen van de tuin knoopten verschillende mensen een praatje met me aan. Toen ik vorig jaar wat bollen overhield, gaf ik die aan mijn Marokkaanse buurman, die me prompt vroeg te komen barbecueën.’

Ongeacht voor welke vorm van zelfbeheer wordt gekozen, is het belangrijk voor de bewoners dat de woningcorporatie voor hen klaarstaat en dat het duidelijk is bij wie ze terecht kunnen met hun vragen. ‘Na meerdere verzoeken is het eigen budget voor dit jaar door Eigen Haard nog steeds niet overgemaakt,’ zucht Wil.

Ook Frank heeft wisselende ervaringen met de woningcorporatie. ‘De ene keer is alles zo geregeld, maar op ons waterkraantje en het eigen budget (250 euro) van afgelopen jaar hebben we flink moeten wachten. Ik heb tot drie keer toe een antwoordapparaat ingesproken. Dan denk je wel even van ‘waarvoor doe ik dit eigenlijk? ’. Maar ik heb een tijdje terug een gesprek gehad met Eigen Haard; het kwam door een wisseling van de wacht. De laatste maanden is alles weer dik in orde.’

Dat er in de toekomst meer en meer betrokkenheid van de bewoners gevraagd zal worden, leidt geen enkele twijfel; in dat opzicht lijkt er een definitieve kentering in de maatschappij gaande. Zelfbeheer zal op steeds meer gebieden – denk aan veiligheid, onderhoud, en energie – aangeboden worden. De uitdaging voor de woningcorporaties ligt in het aanbieden van passende vormen van zelfbeheer, én in het goed onderhouden van contact met bewoners en het op de juiste manier gestalte geven aan het begrip ‘samen’. Als dat lukt, zouden de woorden van Koning Willem Alexander uit 2013 wel eens bewaarheid kunnen worden: ‘Wanneer mensen zelf vorm geven aan hun toekomst, voegen zij niet alleen waarde toe aan hun eigen leven, maar ook aan de samenleving als geheel.’

Film ‘Samen Groen, een kwestie van doen’

Eigen Haard maakte onlangs een filmpje over ‘Samen Groen’.

Menukaart Zelfbeheer

Ook aan de slag met zelfbeheer? Bekijk de Menukaart Zelfbeheer en zie welke mogelijkheden je bewoners kunt bieden.